„Jesteś tym, co jesz” – myśl zawarta w tych słowach była od zawsze obecna w wielu tzw. kulturach związanych z ziemią, które to od zawsze miały świadomość roli pożywienia jego wpływu na zdrowie i jakość życia człowieka. W obecnych czasach znaczenie tej sentencji zostało odsunięta na dalszy plan. Pożywienie, które jest spożywane przez większość społeczeństwa zamieszkującego tzw. „kraje wysoko rozwinięte” wytwarzane jest w sposób przemysłowy, gdzie jego jakość, wartości odżywcze czy energetyczne zostały zastąpione bilansem generowanego przy tej okazji zysku. Zdarza się, że wielkie koncerny zajmujące się wytwarzaniem środków farmakologicznych są również właścicielami przedsiębiorstw produkujących żywność, czy środki ochrony roślin. Zarządy tychże podmiotów mogą tworzyć przy takiej okazji formę wzajemnej synergii, w której producenci jednego asortymentu dostarczają klientów wytwórcom innej branży. Jakie są tego potencjalne skutki możemy prześledzić analizując statystyki zachorowalności na różne dolegliwości np. nowotwory, choroby układu krążenia czy nadpobudliwość ruchowa u dzieci. Zważywszy na powyżej zaprezentowane zależności dla naszego dobra powinniśmy wracać do tradycyjnych, od dawna sprawdzonych, metod odżywiania, gdzie to, co jemy stanowi budulec naszego zdrowia, dobrej kondycji, a w konsekwencji długowieczności, a może i wolności. Spośród wszystkich tradycyjnych metod odżywiania na czele wysuwa się kuchnia pięciu przemian stworzona na podbudowie tradycyjnej medycyny chińskiej. Nie mówimy to oczywiście o kuchni z większości barów mających w swojej nazwie słowa „kuchnia chińska”, które często zaopatrują się w najbliżej ich położonym sklepie wielkopowierzchniowym. Mówiąc kuchnia pięciu przemian mamy na myśli sztukę przyrządzania posiłków, których podstawowym zadaniem jest utrzymanie spożywającego je w możliwie jak najlepszej kondycji fizycznej, energetycznej i duchowej wykorzystując do tego kompozycje produktów naturalnego pochodzenia z uwzględnieniem ich energetyki, smaku zawartości substancji odżywczych oraz pory roku w jakiej dany posiłek się przyrządza. Prawdziwa kuchnia chińska podobnie jak sztuki przyrządzania posłów wywodzące się z innych nacji związanych z ziemią, to nie tylko produkty, ale przede wszystkim sposób ich łączenia, gdzie osoba która tym się zajmuje niezależnie czy przyrządza go dla swoich bliskich, czy dla klientów wkłada w niego uczucie i odpowiednią intencje.
Historia kuchni pięciu przemian
Zjednoczone Chiny obejmują terytorium, na którym zamieszkuje największa liczba ludzi. Położenie tego państwa z uwzględnieniem warunków geograficznych, pomimo wielkich obszarów nie sprzyja produkcji żywności. Sześćdziesiąt procent powierzchni Chin, to tereny górzyste. Wiele terenów nizinnych znajduje się w strefach suchych lub z drugiej strony są tam obszary, gdzie ilość opadów plasuje się na poziomie znacznie wyższej od przeciętniej. W związku z powyższym pomimo tego, że Chiny są pod względem wielkości trzecim państwem, obszary które można zaadoptować pod uprawy, to tylko około 10 % powierzchni. I to właśnie między innymi ta sytuacja sprawiły, że ludzie zamieszkujący te terytoria położyli nacisk sztukę kulinarną bazującą na jakości pożywienia, a nie jego ilości. Przy jednoczesnym zachowaniu prostoty i szybkości przysadzania.
Na podstawie wykopalisk archeologiczny stwierdzono, że sztuka kulinarna była praktykowana na terenie obecnych Chin już pomiędzy latami 1523 – 1028 p.n.e. ( okres Szang in). Dokładniejsze informacje na temat sztuki przyrządzania posiłków można odnaleźć w Księdze Czou Li za czasów dynastii Czou zlokalizowanej w latach 1027 n.e do 256 p.n.e. W księdze tej można odnaleźć informacje, że składniki posiłków przeznaczonych dla wyżej urodzonych były uzależnione od pory roku w jakiej je sporządzano.
Wartościowym źródłem informacji, stanowiącej między innymi o poziomie wiedzy kulinarnej znajdują się w kronikach pochodzących z czasów dynastii Han (206 r. p.n.e. do 220 n.e). Można tam odnaleźć informacje o otwarciu szlaku handlowego na zachód za pośrednictwem, którego sprowadzano między innymi marchew, ogórki, fasolę, orzechy włoskie, winogrona czy lucernę. Z tego też okresu wywodzą się zapiski o produkcji sosu sojowego czy serów z soi. W tych ramach czasowych rozpoczęto również wytwarzanie olejów roślinnych, które stopniowo wypierały tłuszcz zwierzęcy. Z pozyskanych zapisków wynika, że ten okres był początkiem obróbki termicznej jedzenia takiej, jak smażenie.
Podczas trwania tzw. południowej i północnej dynastii (317 do 587 r. ) na terenie obecnych Chin miały miejsce duże przemieszczania się ludności. Za ich przyczyną zapoczątkowano na dużą skalę tak wymianę zarówno produktową, jak i wiedzy. Zaowocowało to między innymi szeroko pojętą w rozpowszechnieniem i przetasowaniem się regionalnych przyzwyczajeń i tradycji dotyczących między innymi sztuki kulinarnej.
Dalszym czynnikiem owocującym szeroko pojętej integracji Państwa Środka, a więc również wymiany wiedzy był proces budowy wielkiego kanału, za pośrednictwem, którego połączono Chiny północne z ich częścią południową. Od tego czasu możemy mówić o początku tzw. złotego wieku Chińskiej kultury, która była ubogacana wieloma lokalnymi tradycjami pochodzącym z różnych regionów tego kraju. Przyjmuje się, że to właśnie w tym czasie wiedza kulinarna zaczęła być postrzegana, jako sztuka tworzenia posiłków charakteryzujących się niepowtarzalnym smakiem i mających za zadanie utrzymanie szeroko pojętego zdrowia w należytym stanie. Należy pamiętać , że w tym okresie podstawową wiedzą każdego chińskiego lekarza było również komponowanie posiłków, a jego wynagrodzenie było uzależnione od tego czy potrafił utrzymać podopiecznego w zdrowiu. Od tego też czasu zaczęto zwracać uwagę na estetykę podawanych potraw, projektowano wymyślne kształty poszczególnych dań. Brano również, jak byśmy to dzisiaj nazwali, aspekt marketingowy nadając poszczególnym potrawą piękne poetyckie nazwy.
W czasie, kiedy na terenie Państwa Środka panowała dynastia Ming i Cing (XIV do Xxw.), jak pisze Juan Mei w swojej pracy „Menu ogrodu Sui”, tradycyjna kuchnia chińska stopniowo zaczęła stawać się bardziej elitarna. Na bankietach można było spotkać płetwy rekina czy jaskółcze gniazda. Ponad to, książka ta zawierała również konkretne przepisy, ale również rozbudowaną analizę żywieniową i wiedzę na temat przyrządzania posiłków. Z uwagi na obecność na terenie Państwa Środka „nieproszonych gości z Europy” (końcowa część dynastii Cing) popularne stały się tam na wzór europejski wystawne bankiety, okraszone wieloma wyszukanymi potrawami.
Obecna prawdziwa kuchnia pięciu przemian jest oparta o wielosetletnią tradycję, w której wykorzystywane są przymioty wielu składników z ich walorami energetycznymi, kolorystycznymi, smakowymi i zapachowymi. Oraz połączeniami tychże elementów w najrozmaitsze kombinacje zbudowane na tradycyjnej zasadzie pięciu elementów tworzy harmonię będącą czynnikiem potrafiącym doprowadzić szeroko pojęte zdrowe człowieka do należytego stanu.
Tradycyjna medycyna chińska klasyfikuje produkty spożywcze według następujących kryteriów
natury energetycznej (termicznej)
smaku
systemu narządów
kierunku ruchu
Przy czym dwa pierwsze kryteria są podstawowymi parametrami na podstawie, których opracowywana jest dieta mająca przynieść skutki terapeutyczne.
Charakterystyka termiczna i smakowa w kuchni pięciu przemian
Charakterystyka termiczna i smakowa pokarmów oparta na tradycyjnej medycynie chińskiej jest podstawowym czynnikiem mającym bezpośredni wpływ na utrzymanie zdrowia w należytym stanie przez długie lata. W sztuce tej ( dobry kucharz jest uważany za artystę) wykorzystuje się naturalne właściwości poszczególnych produktów spożywczych z uwzględnieniem ich potencjału energetycznego oraz oddziaływania na organizm poprzez ich skład jak i smak. Te trzy składniki powinny posłużyć do skomponowania potraw w taki sposób, aby przyczyniały się do utrzymania organizmu w harmonii lub doprowadzenia go do niej. Medycyna chińska uważa, że skomponowanie właściwego stylu odżywiania powinno być pierwszym etapem leczenia osoby chorej.
„Terapia dietetyczna powinna być pierwszym krokiem w leczeniu choroby.
Dopiero, gdy okaże się one nieskuteczna należy użyć leków”.
Sun Simiao
Klasyfikację żywności pozwalająca na określenie właściwej charakterystyki danego składnika została opracowana na podstawie wielosetletnich prób, błędów, które były następnie sukcesywnie zapisywane i przekazywane następnym pokoleniom. Dla głębszego zrozumienia energetycznego aspektu poszczególnych produktów żywnościowych poniżej zostanie przedstawiony ogólny zakres wpływu natury termicznej i smaku na stan organizmu człowieka.
Natura energetyczna inaczej określona jako qi pożywienia.
Używają potocznego języka można stwierdzić, że natura termiczna to potencjał mogący rozgrzewać lub ochładzać cały organizm, jak i jego poszczególne elementy.
Kuchnia pięciu przemian zbudowana jest na paradygmacie mówiącym, że wszystkie rodzaje żywności posiadają naturalny potencjał energetyczny inaczej naturę termiczną, która to wpływa bezpośrednio na na funkcjonowanie organizmu, rozgrzewa go bądź schładza. Równolegle smak będący odzwierciedleniem jednej z pięciu przemian wywołuje działanie pokarmu o określonym potencjale energetycznym na konkretny narząd.
Medycyna chińska dzieli produkty żywnościowe według pięciu kategorii
gorące, ciepłe – Yang
zimne, chłodne – Yin
neutralne
Najważniejsze dla człowiek w celu utrzymywania dobrego stanu zdrowia jest zachowanie równowagi energetycznej. Jeśli z jakiś względów mamy zbyt dużo gorąca (Yang), to należy zastosować czynniki w tym żywność dla ograniczenia tego gorąca i odwrotnie w przypadku, kiedy jesteśmy zdominowani przez zimno (Yin), to należy je ograniczyć używając adekwatnych do tego stanu produktów. W przypadku, kiedy mamy do czynienia z osobą, która w ten czy inny sposób jest zdominowana przez gorąco i np. często się denerwuje to podawanie jej pożywienia o ciepłej charakterystyce dodatkowo okraszonego ostrymi rozgrzewającymi przyprawami może ten stan pogłębić. I odwrotnie, kiedy komuś jest często zimno bywa apatyczny, a jego przemiana materii jest powolna, to spożywanie przez niego potraw o charakterze Yin, również przyczyni się do zaognienia stanu chorobowego.
Jeśli coś jest zimne ogrzej to.
Jeśli jest gorące ochłodź to.
Wzmocnienie przeciwnego bieguna przywraca równowagę
Huangdi Neijing Suwen
(Kanon medycyny chińskiego Żółtego Cesarza)
Pożywienie o potencjale gorącym wzmacnia energie Yang, a tym samym powoduje intensywniejszy przepływ qi. Co w konsekwencji działa rozgrzewająco, rozpraszająco, podnosi ku górze, wypych na zewnątrz zimno wewnętrzne i zewnętrzne jak i aktywuje potencjał obronny organizmu. Nadmiar Yang może spowodować uszkodzenie Yin i ogranicza ilość wody, co może skutkować wysuszeniem płynów w organizmie. Dlatego też, stosowanie terapeutyczne produktów o charakterystyce gorącej, powinno być praktykowane rozważnie i z umiarem. Wykorzystuje się je przede wszystkim do rozpadu dominującego zimna.
Pożywienie o potencjale ciepłym podobnie jak powyżej wzmacnia Yang, stymuluje qi. Co również powoduje działanie rozgrzewające w stosunku do poszczególnych organów jak i środkowego ogrzewacza, pobudza trawienie, usprawnia krążenie, generalnie działa aktywizująco. Jednakże przerost ciepła może być przyczyną zbyt dużego wzrostu Yang.
Pożywienie o potencjale neutralnym sprawia, że organizm funkcjonuje w harmonii, poza tym działa wzmacniająco na płyny znajdujące się w organizmie. Przykładowe produkty o charakterystyce neutralnej, to rośliny strączkowe, pełne ziarna, kilka rodzajów orzechów, niektóre mięsa i ryby.
Pożywienie o potencjale chłodnym neutralizuje nadmiar gorąca, zwiększa ilość płynów, wycisza wątrobę spowalniają qi. Produkty o tej charakterystyce stosowane w nadmiarze mogą spowodować ograniczenie sprawności układu pokarmowego przez jego nadmierne obciążenie. W tej kategorii energetycznej możemy znaleźć wiele owoców i warzyw takich jak np. sałata, jabłka, gruszki, mandarynki, zielona herbata.
Pożywienie o potencjale zimnym wywołuje powstawanie zimna, neutralizuje wewnętrzne gorąco, działa wyciszająco. Podobnie jak produkty gorące, należy je stosować również rozważnie i z umiarem. Przydają się na obszarach o klimacie gorącym i wilgotnym. Na naszym terenie są pomocne upalne dni, lub kiedy mamy do czynienia z dolegliwościami generującymi gorąco, czasami stosuje się do odtruwania. Ruch tej energii ma charakter obniżający. Wiele osób nie zważając na skutki pije lub spożywa różne produkty prosto z lodówki, może to np. przyczynić się znacznego ograniczenia funkcjonowania systemu trawiennego. Spośród produktów o potencjale zimnym możemy wymienić grejpfruty, arbuzy, banany, kraby wodorosty morskie, żywność i napoje spożywana bezpośrednio z lodówki.
Przykładowe produkty żywnościowe o potencjale Yang (gorące, ciepłe): kawa, alkohol,czereśnie, imbir, papryka, chili, czosnek, szczypiorek pieprz, masło, cynamon, rożne gatunki mięsa, orzechy włoskie.
Stosuje się w przypadku:
Niedoboru qi – objawy – bladość, osłabienie, zmęczenie, upośledzone działanie systemu immunologicznego, brak apetytu.
Niedobór yang – objawy – odczuwanie zimna, kiedy warunki do tego nie predysponują, zimne stopy i dłonie, częste zmęczenie, ospałość, mocz posiada jasne zabarwienie i jest często oddawany, czasami luźny stolec.
Przykładowe produkty żywnościowe o potencjale Yin (chłodne, zimne ): cytrusy, banany, pszenica, woda mineralna, sałata, pomidory, mięso kaczki.
Stosuje się w przypadku:
niedoboru yin – objawy- suchość języka, wysuszone błony śluzowe, dłonie i stopy gorące, poczucie gorąca w całym ciele
nadmiar yang – twarz przybiera kolor czerwony, niepokój, czasami brak stabilności emocjonalnej, problemy ze snem, czasami uczucie gorąca w całym ciele.
Smaki i ich oddziaływanie na człowieka
Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka jest smak. W chińskiej medycynie występuje pięć smaków, każdy z nich przyporządkowany jest pewnemu żywiołowi:
„Pięć smaków wchodzi przez usta.
Każdy ma swoje miejsce przeznaczenia, gdzie oddziałuje,
i z każdym wiąże się określona choroba”
Huangdi Neijing Suwen
(kanon medycyny chińskiej. Żółtego Cesarza)
Terapeutyczne wykorzystanie kuchni pięciu elementów nierozerwalnie wiążę się smakiem. Ma on fundamentalne znaczenia przy przygotowywaniu zarówno potraw, jak i mieszanek ziołowych wykorzystywanych w tradycyjnej medycynie chińskiej. Smaki są wybierane z uwzględnieniem ich potencjału energetycznego i żywiołu we władaniu, którego się znajdują. A, to wszystko w celu doskonałego komponowania zarówno potraw, jak lekarstw ziołowych mających za zadanie zarówno przywracanie do stanu harmonii organizm osoby chorej, jak działanie profilaktyczne sprawiające, że życie jest przyjemniejsze, występowanie chorób dużo bardziej ograniczone, a osiągnięcie długowieczności staje się znacznie bardziej prawdopodobne.
Jak zostało zaznaczone powyżej każdy z pięciu smaków ma określony potencjał energetyczny.
smaki Yang
– słodki – neutralny lub rozgrzewającymi
– ostry – rozgrzewający i chłodzący, aromatyczny i rozgrzewając
smaki Yin
kwaśny – chłodzący
gorzki – zimny
słony – chłodzący
Znajomości powyższych parametrów służy znawcą kuchni pięciu przemian do stworzenia harmonijnego posiłku lub dostosowanie go do aktualnych wymogów zdrowotnych konsumenta posiłku, pory roku lub subiektywnego odczucia mówiącego o tym, czego aktualnie potrzebuje organizm. Zawsze należy pamiętać, że trudno znaleźć dwie osoby o dokładnie takich samych preferencjach smakowych, a posiłek jeżeli są takie możliwości powinien być dostosowany indywidualnie do potrzeb i preferencji jego adresata. Jednocześnie w obecnej dobie bywa, że preferencje smakowe są zniekształcone przez przyzwyczajenia, a i czasami uzależnienia. Zdarza się, że taki efekt występuje u osób często spożywających produkty wysoko przetworzone, które zazwyczaj są mocno „ubogacone” sztucznymi substancjami smakowymi dającymi bardzo agresywny nierzadko uzależniający aromat, który przysłania prawdziwy smak danej potrawy.
Jak zostało to wyżej zaznaczone Tradycyjna Medycyna Chińska przypisuje każdy z pięciu smaków o charakterze terapeutyczny smakowi odbieranemu przez zmysły. Poniżej została zaprezentowana specyfikacja poszczególnych smaków.
Smak słodki
przemiana – ziemia
charakterystyka energetyczna od neutralnej do rozgrzewającej
sieć meridianów – żołądek, śledziona
działanie: yang – odżywia, dopełnia, uspokaja, relaksuje, dostarcza energii płynom ustrojowym, harmonizuje układ. Smak ten pod wpływem siły oddziaływania przewyższa wszystkie pozostałe. Ponad to wzmacnia całe ciało nie tylko na poziomie fizycznym, ale również emocjonalnym i umysłowym. Dowodem tego jest to, że po znacznym wysiłku fizycznym często następuje łaknienie czegoś słodkiego.
zbyt duże spożycie może zaszkodzić. Najbardziej narażone jest qi śledziony. Poza tym spowalnia funkcjonowanie układu trawiennego, co może skutkować wzrostem wagi ciała, kumulowaniem wilgoci. Zbyt duże spożywanie tego smaku w dłuższym okresie, może spowodować utratę przez organizm zdolności do skutecznej przemiany materii.
Występuje powszechnie w wielu produktach żywnościowych takich jak np. ziarna, rośliny strączkowe, część orzechów, mięsa, cebula, która o obróbce termicznej przybiera wyraźny słodki smak. Poza tym znaczna część owoców i wiele wiele innych. Smak słodki poznajemy od początku naszej obecności na tym świecie, gdyż stanowi on podstawową barwę smakową mleka matki.
Przy tej okazji należy dodać, że medycyna chińska rozpoznaje smak słodki tylko w produktach pochodzenia naturalnego. Pod definicję tego smaku nie podlegają produkty sztuczne, czy uzdatnione sztucznymi dodatkami smakowymi sprawiającymi wrażenie słodkości takie jak np. różnego rodzaju przemysłowo wytwarzane sosy do potraw, pieczywo i wiele innych.
Smak ten posiadający neutralną i rozgrzewająca charakterystykę, wspomaga i uaktywnia wzrost i szeroko pojęty rozwój. Ponad to działa wyciszająco i rozluźniająco, i nawilżająco. Ze względu na żywioł powiązany jest z żołądkiem i śledzionom wzmacniając qi tych organów.
Tradycyjna Medycyna Chińska utożsamia smak słodki z żywiołem ziemi, końcowym okresem lata oraz czasem łączącym poszczególne pory roku.
Smak słodyczy odbierany przez zmysłu kojarzony z np. rozgrzewającym mięsem jest zupełnie inny niż ten smak utożsamiany np. z neutralnymi roślinami strączkowymi, czy nasionami.
Stąd też smak słodki został podzielony na kilka rodzajów:
smak słodki pełny jest on charakterystyczny dla mięs, mleka i jego pochodnych oraz orzechów. Jego działanie jest ukierunkowane na rozgrzewanie i odżywianie
smak słodki mdły utożsamia się go między innymi ze zbożami i roślinami strączkowymi. Działa wyciszająco na wątrobę, przez co harmonizuje odżywianie i wydalanie. Jego działanie jest również umiarkowanie moczopędne oraz stymuluje wzrost. Jego charakter termiczny jest raczej neutralny przez co nie będzie ani rozgrzewał, ani chłodził.
Smak słodki pusty jest charakterystyczny przede wszystkim dla chłodzących i nawilżających owoców. Zawiera się również w cukrach rafinowanych. Jego działanie jest rozgrzewające, sama nazwa (pusty) wskazuje, że poza walorami ochładzającymi nie dostarcza żadnych substancji odżywczych.
Smak słodki ma przede wszystkim zastosowania dla wzmacniania qi śledziony. Jest bardzo pomocny w sytuacjach nagłych osłabnięć szczególnie, kiedy wynikiem tego jest pojawienie się dużego apetytu. Z uwagi na funkcję nawilżającą odżywia płyny znajdujące się w organizmie. Ma działanie rozluźniające i odprężające, co nierzadko skutkuje spożywaniem dużej ilości pokarmów przez osoby znajdujące się w stresie. Jego żywiołem jest ziemia, tak więc ma również działanie stabilizujące.
Spożywanie produktów o słodkim smaku ponad miarę może skutkować uszkodzeniem qi śledziony oraz powstaniem nadmiernej wilgoci. Jeżeli proces ten ma charakter długotrwały może skutkować dolegliwościami związanymi ze śluzem objawiającymi się np. w postaci częstego zapalenia zatok, oskrzeli, nieustającym zmęczeniem, jak i poczuciem, że nasz mózg pracuje na „wolniejszych obrotach”. Oczywistą rzeczą jest to, że nadmiar słodkiego smaku będzie przyczyną wzrostu masy ciała i osłabieniem tkanki łącznej. Poza tym spożywanie zbyt dużo produktów bazujących na tym smaku z dużą dozą prawdopodobieństwa przyniesie osłabienie nerek i w konsekwencji kości i zębów.
Smak ostry
przemiana – metal
charakterystyka energetyczna – rozgrzewająca lub chłodząca
sieć meridianów – płuco, jelito grube
działanie yang aktywizuje krążenie, wznosi, przerywa zastanie, otwiera i powiększa pory tym samym pobudza pocenie się, może być stosowany w początkowych stadiach przeziębień, gryp
zbyt duże spożycie może skutkować zbyt mocnym rozgrzaniem organizmu, przyczynić się do bezsenności i niestabilności nastroju, problemów z wypróżnianiem się, powoduje wysuszanie skóry
W związku z występowaniem smaku ostrego w konfiguracjach z innym, możemy wyszczególnić trzy jego kategorie:
ostry, rozgrzewający występuje np. w chili i ostrej papryce, cebuli, cebuli cebulowej, szczypiorku, rukoli, czosnku imbirze.
ostry, aromatyczny występuje np. w bazylii, tymianku, rozmarynie, goździkach
ostry chłodzący występuje np. w mięcie pieprzowej , mięcie zielonej, majeranku, melisie lekarskiej, rzodkiewce, brokułach
Działanie ostrych produktów żywieniowych w tym przypraw działają aktywizują krążenie krwi, w zależności od potencjału energetycznego będą neutralizować gorąco lub zimno. Uaktywniają energię do ruch ku górze i na zewnątrz. Przez co przyczyniają się do pozbywania się różnych patogenów znajdujących się w wierzchniej części organizmu, jak i innych czynników chorobotwórczych w tym np. zimnego wiatru. Ponadto, za sprawą smaku ostrego wzmacniane są płuca. Smak ten może być stosowany podczas ostrzejszych przeziębień (np. imbir). Najbardziej efektywnym okresem dla stosowania ostrych potraw jest czas zimy, późnej jesieni i wczesnej wiosny. Doskonale wtedy wypełnią rolę zabezpieczenia przed grypami, przeziębieniami i innymi infekcjami. Zioła charakteryzujące się tym smakiem zazwyczaj aktywizują qi, powiększają sprawność trawienia, dezintegrują wilgoć.
Przyczynią się także do rozproszenia stanu stagnacji na polu emocjonalnym (związanym z płucami) występującym w postaci depresji, smutku czy melancholii.
Mogą również spowodować wyjście flegmy i śluz na zewnątrz. Często używanym produktem ostrym i rozgrzewającym jest alkohol, wykorzystywany do produkcji wszelkiego rodzaju nalewek zarówno z ziół jak i innych produktów żywnościowych. Nalewki takie poza innymi walorami przyczyniają się do poprawy krążenia i działają rozgrzewająco.
Smak ostry powinien być bardzo ostrożnie stosowany w znikomych ilościach przez osoby uwarunkowane do stanu gorąca. Przerost tego smaku u takich osób spowoduje jeszcze większy przyrost gorąca, co w konsekwencji może skutkować różnymi dolegliwościami takimi jak np.: suchość skóry, jej podrażnienie z objawem swędzenia, różnego typu alergie np. na słońce. Spoglądając na cykl kontrolny smaki ostre będą agresorem w stosunku do wątroby i pęcherzyka żółciowego. Może to doprowadzić do podnoszenia się yang wątroby. Na polu emocjonalnym smak ostry w nadmiarze przyczynia się do dezintegracji ducha, co może objawiać się poprzez problemy ze snem, odczuwaniem wewnętrznego niepokoju oraz przerostem niekontrolowanej aktywności np. ruchowej. Skupiając się natomiast na cyklu odżywczym możemy zauważyć, zagrożenie przegrzania esencji nerek, czego efektem może się stać wzrost potrzeby aktywności seksualnej. Innym efektem nadmiaru smaku ostrego będzie osłabienie napięcia mięśniowego skutkujące np. problemami z wypróżnianiem się.
Smak słony
przemiana – woda
energetyka – chłodząca
działanie Yin – osuwanie wilgoci, aktywuje poruszanie się qi w dół, nawilża, rozluźnia
system meridianów – pęcherz moczowy, nerki
spożywanie ponad miarę może powodować odwodnienie przez to osuszanie innych płynów, wzrost ciśnienia krwi, utwardzenie mięśni oraz upośledzanie kości.
Słony smak stosowany racjonalnie będzie wzmacniał nerki, uaktywniał wydalanie zarówno moczu jaki stolca (gorzka sól). Przejawia zdolność do rozpuszczania wszelkiego rodzaju zagęszczeń i stwardnień np. guzków znajdujących się pod skórą. Jej możliwość poruszania qi w dól wpływa korzystnie na nerki, jeżeli stosowana jest w sposób harmonijny. Ponadto, w wyważonych ilościach wykazuje działanie nawilżające i zmiękczające, jednakże kiedy jej ilość będzie zbyt duża może przynieść dokładnie odwrotne efekty.
W obecnych czasach sól stosowana jest powszechnie w wielu spożywczych produktach przemysłowych dlatego stosunkowo łatwo ją przedawkować. Dotyczy to szczególnie osób, które w swojej diecie nie stronią od produktów wysoko przetworzonych. Sól stosowana w nadmiarze niekorzystnie wpływa na płyny organizmu degradując je, upośledza system naczyniowy, czego skutkiem może być nadciśnienie tętnicze, skutkuje otyłością. Ponad to może być przyczyną zarówno zesztywnienia mięśni jak i uszkadzania kości. Może wpływać na ograniczanie pracy serca. W skwerze emocjonalnej ma wpływ na redukcję możliwości intelektualnych, powoduje schematyczne myślenie, ogranicza kreatywność i ducha.
Jednakże smak słony, to nie tylko sól w czystej postaci. Występuje on w produktach pochodzenie np. morskiego jak ryby czy rośliny. W chinach za produkty z dominującym smakiem słonym uważana jest np. kasza jaglana czy gryka. Umiejętnie dodawane będą ograniczały smak kwaśny i gorzki
Smak kwaśny
przemiana – drzewo
energetyka – chłodzący
działanie – Yin charakteryzuje się aktywnością skutkującą nawilżaniem oraz ochroną płynów, dopełnia yin, przyczynia się do łagodzenia skurczów mięśniowych, ma działanie ściągające.
System meridianów – wątroba, pęcherzyk żółciowy
spożycie ponad miarę będzie wpływać niekorzystnie na mięśnie generując ich ból i skurcze. Smaku kwaśnego należy unikać w przypadku przeziębienia, którego przyczyną jest zimny wiatr, gdyż jak mówią praktycy medycyny chińskiej smak ten powoduje wchłanianie zimna do wewnątrz.
Smak kwaśny stymuluje wydzielanie kwasów żołądkowych oraz jest aktywatorem dla płynów ustrojowych. Smak ten jest obecny łącznie z innymi smakami w owocach oraz niekiedy w warzywach. Jest charakterystycznym elementem dla wielu kiszonek czy ukwaszonych produktów mlecznych. Można go odczuć w delikatnie przefermentowanych herbatach zarówno zielonych jak i czarnych. Z uwagi na swoje właściwości ściągające bierze udział w utrzymywaniu we właściwym stanie płynów organicznych, charakteryzuje się również właściwościami ochronnymi dla qi. W związku z faktem, że smak wykazuje działanie nawodniające oraz nawilżające szczególnie na błony śluzowe, powinien być intensywniej stosowany w cieplejszych porach roku takich jak końcowa część wiosny, lato i początek jesieni. Ponad to wykazuje również oddziaływanie skupiające dla rozproszonego umysłu jaki wpływa stabilizująca na nazbyt niestabilny styl życia. W chinach istniej powiedzenie, że smak kwaśny czyni szczęśliwszym, gdyż np. podczas dużego stresu lub złości uzupełnia nadwyrężone yin wątroby. Poprzez cykl wzmacniający efekt ten przekłada się również na stan serca. Generalnie produkty kwaśne mają działanie odświeżające i schładzające dla całego organizmu, przez co przyczyniają się do ograniczenia potliwości, jak i schładzają tzw. emocjonalne gorąco.
Jak został to zaznaczone powyżej, smak ten może być powodem problemów, kiedy organizm zostanie poddany wpływom zewnętrznych czynników atmosferyczne takie jak np. zimny wiatr Ponadto, w przypadku kiedy czynniki chorobotwórcze będą znajdowały się na zewnętrznej części ciała, kwaśny smak w związku ze swoim działaniem do wewnątrz jest zdolny do zabrania ich ze sobą, co może spowodować poważniejsze pogorszenie się stanu zdrowia. Dlatego też według medycyny chińskiej poważnym błędem jest np. podawanie w różnych konfiguracjach soku z cytryny podczas ostrzejszych przeziębień czy stanów grypowych. W takich przypadkach powinny być stosowane produkty o smaku ostrym, gdyż działają one napotnie uprzednio powiększając pory skórne i przez to wpływają na usuwanie patogenów z organizmu. Z uwagi na to że smak kwaśny w nadmiarze wpływa na zmniejszenie PH (zwiększa kwasowość organizmu), co może skutkować skurczami mięśni i ścięgien. Osoby cierpiące na dolegliwości reumatyczne i zapalenie stawów również powinny unikać tego smaku.
Smak gorzki
przemiana – ogień
energetyka – chłodząca i zimna
działanie – yin osusza, kieruje ku dołowi, utwardza
system meridianów – serce, jelito cienkie
spożycie ponad miarę nadwyręża prace jelit, co może skutkować biegunką, ponadto działa wysuszająco na zarówno na skórę, jak i inne organy
Smak ten nie jest najlepiej odbierany przez zmysły większości ludzi, dlatego też nie ma wielu jego zwolenników. Nie ma w tym nic dziwnego, gdyż smakiem tym charakteryzuje się znaczna część roślin, których działanie może być trujące. Z drugiej strony smak gorzki jest charakterystycznym parametrem np. piwa, kawy, czy gorzkiej czekolady, które to produkty posiadają znaczne grono zwolenników. Jest jednak duży zbiór produktów charakteryzujących się gorzkim smakiem, których działanie na organizm jest pozytywne, a nawet mocno uzdrawiające. Niektóre rośliny o gorzkim smaku były od wieków cenione za pozytywne oddziaływanie na organizm, można tu wymienić popularny u nas piołun czy wrotycz. Tradycyjna Medycyna Chińska przypisuje smakowi gorzkiemu działanie od toksyczniające i ochładzające. Rośliny o tym smaku są używane do zwalczania pasożytów, wirusów, leczenia zapalenia wątroby typu c jak i malarii dezynterii. Smak gorzki przyczynia się do ograniczenia nadmiernego gorąca, neutralizuje nadmiar cukru, jak i obniża poziom cholesterolu, uczestniczy w procesach niwelujących nadmierną wilgoć jak i przyczynia się do zharmonizowania diety wpływając jednocześnie na usprawnienie procesów trawiennych i wydalniczych. Ponadto, ma działanie wzmacniające yin serca, jednocześnie działając uspokajająco, co procentuje np. ograniczeniem stresu i napięcia umysłowego. Smak gorzki w połączeniu z alkoholem jest bardzo silnym stymulantem trawienia stąd tak popularne nalewki usprawniające ten proces.
Znakomita większość produktów powszechnie uważanych za gorzkie w rzeczywistości charakteryzuje się jednak mieszanką smaków. Tak np. papaja, seler naciowy, komosa ryżowa to rośliny słodko – gorzkie. Rukola, cebula szczypiorowa, pieprz – gorzko ostre.
Według medycyny chińskiej cykl wzmacniający stymuluje pracę śledziony, trzustki i żołądka. Skutecznie zdaje egzamin podczas wilgotnej chłonnej pogody podawany w postaci np. czerwonego wina.
Nazbyt duża ilość gorzkiego smaku może skutkować powstawaniem biegunek (sól gorzka). Gorzki smak podany w znacznej ilości np. w postaci kawy może przyczynić się do odwodnienia, co może skutkować suchością skóry, niedoboru krwi, osłabionego krążenia. Według Medycyny Chińskiej nadmiar gorzkiego smaku osłabia ducha.
Gotowanie posiłków według pięciu przemian
Przygotowywanie posiłków według kuchni pięciu przemian jest harmonijna metodą przygotowywania posiłków tak, aby zostały zachowane ich wszystkie walory odżywcze wzbogacone o harmonie energetyczną. Aby to osiągnąć, potrawy należy przyrządzać opierając się o cykl odżywczy (budujący). Składniki do przygotowanego posiłku należy podzielić w zgodzie z poszczególnymi energiami (przemianami) drzewa, ognia, ziemi, metalu i wody. Następnie dodawać je do przyrządzanego posiłku zgodnie z kierunkiem odżywczym. W ten sposób każdy z dodawanych produktów o określonej przemianie wzmacnia energetycznie następny składnik potrawy. Proces ten skutkuje podniesieniem potencjału energetycznego całej potrawy na wyższy poziom.
Poniżej zaprezentowany zostanie przykład przygotowywania takiego posiłku.
W pierwszej kolejności należy rozgrzać naczynie, w którym będzie potrawa przygotowywana, załóżmy , że będzie to patelnia. W ten sposób wprowadzamy przemianę ognia. Wlewamy na
patelnię olej (przemiana ziemi). Następnie dodajemy składnik przemiany metalu może to być np. cebula. Teraz dodajemy składnik z przemiany wody np. sól, w następnej kolejności składnik reprezentujący przemianę drzewa czyli np. pomidory. W ten sposób został zakończony pierwszy cykl Teraz zaczynamy kolejny cykl uzupełniania potrawy jej składnikami. Liczba cykli jest ograniczona tylko ilością składników, które należy użyć. Generalnie przyjmuje się stwierdzenie, ze im więcej cykli tym efekt końcowy w postaci gotowej potrawy jest lepszy. Każda kolejna przemiana powinna mieć czas, aby oddać swoją energię potrawie zakłada się, ze powinno to być nie mniej niż 30 sekund do dodania następnego składnika. Jeżeli ilość produktów na to pozwoli nie należy pomijać żadnej przemiany w danym cyklu. Jeden rodzaj składnika można dodawać kilka razy. Kuchnia chińska zakłada, że ostatni składnik dodany do potrawy w końcowym cyklu ma znaczenie dla generalnego oddziaływania całego dania na organizm. Np. jeżeli ostatnim składnikiem będzie szczypta chili, to całkowity potencjał energetyczny potrawy podporządkowany będzie przemianie ognia.
Dla każdego świadomego człowieka oczywistym jest, że odżywianie jest fundamentalnym elementem wpływającym na nasze zdrowie, kondycję fizyczną, stan emocjonalny i ducha.
Bardzo rzadko zdarza się, że choroby pomijając np. wypadki, biorą się znikąd. Zazwyczaj sami ludzie sumiennie na to pracują przez długie lata. Każda dysharmonia organizmu ma swoje przyczyny. W całkowicie zdrowym dobrze funkcjonującym organizmie chronionym przez sprawny system immunologiczny żadne wirusy, patogenne bakterie czy grzyby nie znajdą sprzyjających warunków, aby się zasiedlić i rozmnożyć. Może to nastąpić dopiero wtedy, kiedy nasze ciało, a często i duch zostaną za pośrednictwem różnych czynników wyprowadzone ze stanu harmonii, a tym samym osłabione. Zazwyczaj „zawdzięczamy” to własnym mniej lub bardziej świadomym działaniom. Najczęściej przyczyny tego leżą po stronie błędnego stylu życia, obfitującego w wysoko przetworzoną, przemysłową żywność, pośpiech, stres, brak aktywności fizycznej, czy wystarczającego odpoczynku. Choroby przekazywane z pokolenia na pokolenie w formie genetycznej stanowią tak naprawdę rzadkość. Jednakże zarażanie dzieci przez rodziców różnego rodzaju przyzwyczajeniami w tym żywieniowymi, które z czasem powielają te same dolegliwości nierzadko nazywane błędnie chorobami przekazywanymi genetycznie, jest już zjawiskiem znacznie częstszym. W obecnej dobie, kiedy świat wokół nas jest przepełniony do granic możliwości toksycznym, w szerokim tego słowa znaczeniu, środowiskiem. Kreowanym w znacznym stopniu przez krótkowzroczne korzyści nie mające nic wspólnego z dobrem człowieka. Musimy uzmysłowić sobie, że styl życia, który praktykujemy, zależy przede wszystkim od naszych osobistych wyborów zbudowanych na fundamencie osiągniętej świadomości. Praktykowanie kuchni pięciu przemian z pewnością może być jednym z takich wyborów, który pomoże wprowadzić w nas na powrót zrównoważenie energetyczne naszego ciała, emocji i ducha. To właśnie harmonia spożywanego pożywienia może stanowić impuls dla uporządkowania naszego stanu zdrowia. Przy czym, każdy z naszych narządów, jest w stanie synergii z konkretną emocją, Dlatego też zrównoważenie ciała fizycznego z pewnością będzie skutkowało zharmonizowaniem emocji, a w konsekwencji całego naszego świata, którego jesteśmy centralnym punktem.
Maciej Kaja
Bibliografia
Ciesielska A., Filozofia smaku ,Puszczykowo 2021
Goldsmith E.,Klein M,. Odżywiane według Tradycyjnej Medycyny Chińskiej Białystok 2018
Kastner J., Terapia pożywieniem, Łódż 2020
Pospieszalska K., Kuchnia chińska Warszawa 1990
Strony internetowe
kuchnia5przemian.pl/